Wednesday, July 14, 2021

Tocùt dal Eden

 (Shut Out


The door was shut. I looked between

Its iron bars; and saw it lie,

My garden, mine, beneath the sky,

Pied with all flowers bedewed and green:


From bough to bough the song-birds crossed,

From flower to flower the moths and bees;

With all its nests and stately trees

It had been mine, and it was lost.


A shadowless spirit kept the gate,

Blank and unchanging like the grave.

I peering through said: ‘Let me have

Some buds to cheer my outcast state.’


He answered not. ‘Or give me, then,

But one small twig from shrub or tree;

And bid my home remember me

Until I come to it again.’


The spirit was silent; but he took

Mortar and stone to build a wall;

He left no loophole great or small

Through which my straining eyes might look:


So now I sit here quite alone

Blinded with tears; nor grieve for that,

For nought is left worth looking at

Since my delightful land is gone.


A violet bed is budding near,

Wherein a lark has made her nest:

And good they are, but not the best;

And dear they are, but not so dear.)


In ta sta poešìa da la Rossetti il paradìs terestri al è zùt pierdùt. I no savìn parsè. I savìn doma che chistu paradìs a ghi apartegneva a ic. I savìn pur ch'a si sìnt mal a èsi lasada fòu. E i savìn encja, secònt sè ch'i lešìn a la fin,  che ic a è rasegnada a no podej pì entràighi in ta stu paradìs. A èšia ic responsàbil par veilu pierdùt? I no lu savìn; ma alc i savìn: ca è condisiòn umana chè di savej ca ešìst alc ch'i varèsin gust di vej ma che da chèl, ca sedi o no par colpa nustra, i sìn sieràs fòu. In ogni cašu ic a si rasègna a godi chel puc ca à, ben savìnt ca nol sarà maj coma chèl ca veva vùt. Coma in tal “Infinìt” dal Leopardi i vìn encja chì la cosiensa di un mont tant pì grant dal nustri, e sinò altri la rasegnasiòn di vej alc che almancu un puc a ghi somèa.

 

In tal paradìs terestri, insoma, i no sìn encjamò entràs, che belzà i sintìn lamìns di vèilu pierdùt, coma chej di Blake e da la Rossetti. Ma no doma di chej. I sintìn scju lamìns encja dal Dylan Thomas, e fuàrs.



Fern Hill


Cuant che frutùt i’eri e ’nocènt sot li fràscjs daj milusàrs 

atòr da la me ritmica cjaša e contènt coma’l vert da l’erba, 

cu la nòt stelada ’nsima da la boscheta,

il timp a mi lasava zujà e zighi sù

dut’ndoràt tal estàt daj so vuj,

e famòus fra i cjars e carètis i’eri prìncipe daj borcs daj milùs, 

e’n ta chej dìs sot dal timp coma un re i lasavi che moràrs e fuèis 

a zèsin cul òrzul e li margarìtis

davòu daj fluns di lus butàs jù dal vint.


E intànt ch'i eri vert e sensa nisùn pensej, famòus ta li stàlis 

inziru dal curtìl alegri e cjantànt dal ort e da la cjaša,

in ta chel soreli cal è zòvin na volta e basta,

il Timp a mi lasava zujà e èsi

coronàt di oru in ta la so bontàt e grasia...


(Now as I was young and easy under the apple boughs 

About the lilting house and happy as the grass was green, 

The night above the dingle starry,

Time let me hail and climb

Golden in the heydays of his eyes,

And honoured among wagons I was prince of the apple towns 

And once below a time I lordly had the trees and leaves 

Trail with daisies and barley

Down the rivers of the windfall light.

And as I was green and carefree, famous among the barns 

About the happy yard and singing as the farm was home, 

In the sun that is young once only,

Time let me play and be

Golden in the mercy of his means....)



Il paradìs terestri, chì, al doventa il mont di cuant ch'i èrin frutùs, un mont di maravèis che adès a nol è pì e che maj al tornarà. Da notà, chì, a è che il grant pecjàt ca ni à fàt pierdi stu ort (paradìs) al è stàt chèl di cresi; ma par nuàltris il cresi, cal vòu diši il pierdi da la nustra nocensa, al era inevitàbil. Al èria, in ta la so maniera, inevitàbil encja il pecjàt di Adàm e Eva? Al è un argumìnt, chistu, cal rispuntarà pì tars. Par adès, però, i vuej fermami e dàighi na ocjada al Romeo e Gjulieta di Shakespeare cal à radìs, a somèa, un puc furlànis. Tal mont di Romeo e Gjulieta, i jodìn pur na storia che, coma chè di Adàm e Eva, a taca cun un stat di pura nocensa ma  che, cul pierdi—inevitàbil—di sta nocensa, dut a càmbia, e no sempri in ben. Dinghi na ocjada, e dopo tornàn par un momènt a višità chel stat di nocensa, duràt un lamp, che da frutùt a mi veva tegnùt inglusàt, coma cal veva tegnùt inglusàt il frutùt di Fern Hill.



Èco chì, alora, Romeo e Gjulieta, ic tal pajou di cjaša so, luj platàt in tal so ort subit sot dal pajòu.



Gjulieta

O Romeo, Romeo! parsè i sotu, tu, Romeo?

Dinèa to pari e dinèa pur il to nòn;

o, s’i no ti vòus, promèt di volèimi ben,

e jò i no saraj pì na Capelèt.

Romeo

(A sè stes) I àju da sinti di pì, o i ghi rispùndiu?

Gjulieta

Al è doma ’l to nòn cal è nemìc me;

ti sòs, tu, sè ch’i ti sòs, ma no un Montechìn.

Sè’l eše un Montechìn? A nol è nè man, nè piè,

nè bras, nè muša, nè nisùn altri toc

che a un omp ghi apartèn. O, parsè no àtu ’n altri nòn?

Sè ca è in ta un nòn? Chè ch’i clamàn na roša

la stesa fragransa a varès sot cualsìasi altri nòn;

encja Romeo, se Romeo clamàt nol fòs,

al mantegnarès lo stes la perfesiòn cal à

sensa chel tìtul. Romeo, gjàviti chel nòn,

e in cambiu di chel nòn ca no ti apartèn,

ti pòs vèimi me, duta, ma duta me.

Romeo

I mi tèn alora a la to peraula.

Clàmimi amòu, e i sarai batiešàt di nòuf;

d'adès in davànt i no saraj pì Romeo...



(Juliet:

O Romeo, Romeo! wherefore art thou Romeo?

Deny thy father and refuse thy name;

Or, if thou wilt not, be but sworn my love,

And I'll no longer be a Capulet.

Romeo:

[Aside] Shall I hear more, or shall I speak at this?

Juliet:

'Tis but thy name that is my enemy;

Thou art thyself, though not a Montague.

What's Montague? It is nor hand, nor foot,

Nor arm, nor face, nor any other part

Belonging to a man. O, be some other name!

What's in a name? That which we call a rose

By any other name would smell as sweet;

So Romeo would, were he not Romeo call'd,

Retain that dear perfection which he owes

Without that title. Romeo, doff thy name,

And for that name which is no part of thee

Take all myself.

Romeo:

I take thee at thy word:

Call me but love, and I'll be new baptized;

Henceforth I never will be Romeo...)


I jodìn Romeo e Gjulieta, chì, a la fin da la prima e ùltima nòt ca pàsin insièmit da zòvins maridàs. A è clar ca si bràmin cussì tant ca vorèsin che la nòt a duràs par sempri par no vej maj da separasi. Ma separasi a ghi tocja, che sinò Romeo al riscja di vignì arestàt e condanàt a muart. La so voja mata di restà insièmit, e il so timòu di vignì separàs a sòn ogetificàs da la lòdula e dal ušignòu, usiej da la matina e da la sera. La tradisiòn in ta la poešia ingleša di ušà chista sorta di imàginis a và indavòu fin a tant timp prima di Shakespeare, e a veva da doventà encjamò pì fuarta, chista tradisiòn, sècuj dopo di luj, in tai timps daj grancj’ romàntics, coma Shelley, Wordsworth e Keats. Shakespeare, par ešempli, al pòl ben èsi stàt motivàt da Chaucer, cal uša la figura da la lòdula in tal so Canterbury Tales, cuant che in ta una da li so storiùtis al clama la lòdula “bisy larke, mesager of day” ( “cjacarona di lòdula, mesagera dal nòuf dì”). Chistu ušu dal dut poètic al pòl—par sigùr—èsi stàt la ùnica motivasiòn di Shakespeare in tal so insìsti su chisti imàginis. Lo stes, a no eše strana—e justa—la congruensa fra chista ešigensa poetica e doj zòvins ca cognòsin cussì benòn li caraterìstichis reàlis daj doj usiej?


A somèa strana, sì, a mi pàr che cualchidùn al rispundi. E alora?


Par rispundi a stu alora a mi tocja fà na corsa indavòu in taj timps cuant ch’i eri encjamò frutùt. Cuant ch’i eri frutùt il mont al era na vura diferènt; e una da li diferènsis pì gràndis a era chè daj suns, daj rumòus. In tal borc indulà ch’i stevi il rumòu pì fuart, cal copava ogni altri sun, al era il rumòu dal treno, chel treno di doj vagòns (la Liturina par nuàltris fioj) che divièrsis vòltis in dì a ni pasava coma un lamp e coma un ton davànt di cjaša in ta la so corsa fra Cjasarsa e San Vit; e dopo di San Vit i savèvin che il treno al parava via a cori fin cal rivava in ta poscj’ che par nuàltris frutùs a èrin cussì lontàns da no fà pì part dal mont ch’i cognosèvin. Stu treno, insoma, aldifòu di fani rindi cont che pasàs i cunfìns dal nustri borc a ešistèvin, forsi, altri borcs e altri paìs, al cambiava di puc il vàevèn da li nustri zornàdis, encja se par cualchi secònt a ni feva voltà il cjaf vièrs la ferata; e li gjalìnis stèsis par un momènt a si dismintiàvin di sgarfà parcjera, e pal scumbusulamìnt a ti fèvin na cocodecada o dos in pì e fòu di post. Cul lontanasi dal treno dut a tornava normàl: li gjalìnis a sgarfàvin beàdis in tal curtìl se ben che ogni tant a lasàvin di becotà e a si sbasàvin par no ufindi il gjal che cun la so cresta in bora a si feva dongja par montà sù’n ta la so schena; i pursìs a ti dèvin encja chej na rugnada ogni tant par fàighi savej a la nona ca era ora di mangjà na panola o dos; i gjàs, o ca si’u jodeva distiràs in ta un postùt al soreli cà o là, o che sidìns sidìns a si visinàvin a na pasaruta, prons par saltàighi intòr e fàighi taši chel cip-cip ca ti feva mentri ca saltusava in tal curtìl in sercja di cualchi vierùt o gragnèl di furmìnt. I rumòus dal curtìl, insoma, s’i fìn ecesiòn pal cjantà di cualchi pasaruta o altri usielùt, a èrin caušàs dal polàn e da li bèstis di cjaša; e, aldifòu di chej secòns cuant che frastonànt a pasava la Liturina, a èrin rumòus, chìscjus, ca no vèvin encjamò nisuna concorensa nè cul rumòu da li màchinis nè da li ràdios e televišiòns che entri cualchi àn a vèvin da tacà a sturnì dapardùt. Ma intànt che encjamò a si tegnèvin lontànis li maravèis da la mechanica e tecnologìa che, voja o no, a sòn vuej dovèntàdis part da la nustra realtàt, fioj e vècjus e bèstis a paràvin via a vivi in ta na sintonìa che, se ben ca no era sensa pècis, a ju tegneva, in tal so complès, contèns, encja se ogni tant alc a susedeva ca ghi feva pierdi la pasiensa fin a la nona, coma in ta chel dopodimisdì cuant che un daj me fràdis, che’ncovolta al va rà vùt sì e no doj àis, al era lì sintàt in tal curtìl mentri che atorotòr di luj na clocja a ghi insegnava a becotà ai so pitìns; e luj, cuant che un pitinùt a ghi pasava dongja, cun un murielùt cal veva in man, a ghi feva tòc tòc tal cjaf, e il puòr pitinùt al colava jù muart; e cuant che la nona a si visinava il nini, sigùr di fala contenta, a ghi diševa, “Jòt, nona, pitinùt nana.” E la nona, cun li mans in taj flancs, a ghi deva na ocjada di chès…


A èrin dìs, chej, che encja cul vignì dal scur a ufrìvin sensasiòns che, par bièlis o brùtis ca sèdin stàdis, vuej i no li sintìn pì. Li stèlis, ca lušèvin cussì luminòšis e che cuaši cuaši a tocjàvin i cops da li nustri cjàšis, a somèa che vuej a si sèdin lontanàdis e a no brìlin pì coma na volta. In ta li nòs cjàldis dal mèis di zuj li stèlis a vegnèvin adiritura jù da la galàsia in forma di lušìgnis, e nuàltris frutùs i gh’i corèvin davòu e i si implenìvin li mans di stelùtis. Di unvièr, cuant che li nòs a èrin masa frèidis par zujà là di fòu e li lušìgnis a èrin encja chès masa ingrišignìdis par fasi jodi, i corèvin in tal cjaldùt da li stàlis, indulà che li stòris ca filàvin sù i grancj’ a èrin compagnàdis dal rumià da li vàcis o dal sclocà da la coda di na vacja ca sercjava di tegni lontànis li mòscjs da la so schena, e ca someava na batuda di mans: e chisti stòris a no contàvin sempri di Genovefa di Brabànt e di coma che li virtùs prima o dopo a vegnèvin premiàdis; no, a contàvin pur—e na vura pì spes, màsima chès daj bàrbis che, fra na manada di fen e ’n àltra, o fra forcjàdis di ledàn—di che flamùtis blu, movùdis apena apena da l’ariuta, ca jodèvin dentri dal simiteri di Par da Pos cuant che sul tars da la sera a tornàvin a cjaša daj cjamps. E nuàltris—ocòria dìšilu?—sidìns sidìns i si tegnèvin stretùs in ta li còtulis da li fèminis.


E cul cresi i si lontanàvin, nuàltris fioj, sempri di pì dal curtìl di cjaša e puc a puc i zèvin paj cjamps fin a li pì lontani Sèdulis, che pì lontàn no i no zèvin, esìnt chès la fin dal mont ch’i cognosèvin. E pì che in tarda primavera i si visinàvin a li Sèdulis e pì dut a si feva sidìn, un sidìn ròt ogni tant dal bajà di un cjan ca si sinteva in lontanansa, o dal rumòu che un contadìn a ti feva di matina bunoruta cuant ca si fermava par ingusà il so falsèt, ma pì di dut dal cjantà daj usiej, che a vòltis al era cacofònic, coma chèl da li chèchis e da li gjàis, ma che tant pì spes al era dols e melòdic coma il pirulà daj mièrlis, daj gardelìns, da li lòdulis e daj ušignòj.


Vuej scju usiej a pàrin via a cjantà—il cjantà al è la so maniera di marošà, dopodùt—ma par tanti rašòns i no lu sintìn pì coma in ta chej àis cuant che, da frut, i ghi dedicavi tant timp a zì in sercja di nis; e sens’altri i no lu sintìn pì coma cuant che in taj pras e cjampàgnis di un nustri Friùl che encjamò—in taj timps di Da Porto—a nol cognoseva stràdis e autostràdis straplènis di che sorta di màchinis ca ti fàn chel cašìn di ròmbul ca lu àn rimplasàt, ma  cal era invensi tajusàt, cà e là, da tròis da’ndulà che chej ca ghi cjaminàvin intòr a podèvin scoltà il cjantà da li lòdulis o daj ušignoj in plena trancuilitàt.  


Tornàn alora indavòu ai timps di Luigi Da Porto e di Lucina Savorgnàn, i doj maròus protòtipos di Romeo e Gjulieta. I savìn che Luigi al à lasàt scrìt la incuadratura, par taliàn, da la storia daj doj zòvins sfurtunàs, ma da chista so incuadratura a no ni è pusìbul capì se luj al veva o no che cognosensa ìntima dal mont da li lòdulis e daj ušignoj ca ghi stàn cussì tant a còu ai doj zòvins ricreàs e dramatišàs da Shakespeare. A pòl dasi. Di doma na roba i podìn èsi sigùrs, ca sarès chista: che, coma dimostràt, magari in ta na maniera un puc greša, da la me digresiòn, il contadìn furlàn a nol era na figura vuèita di ogni sensibilitàt coma chel puòr omp in tal cuadri di Millet; li ròbis ca tocjàvin, in tal bièl e’n tal brut, i sintimìns dal contadìn in taj sècuj pasàs a èrin li stesi ròbis ca àn lasàt rodàis fòndis in ta la me memoria da frut.  Al era, chel contadìn, dut un cul mont da la natura, cuj so rìtmos, cul crasulà da li gjàis e cun li melodìis da li lòdulis e daj ušignoj. A no ghi ocoreva a stu contadìn di èsi siciliàn par meretà la mùšica dal Mascagni.


Ma a nol era, purtròp, bon da scrivi; e par chèl, se ben ca nol era sort, al restava mut. La mišeria pì nera, coma ca la pensa Thomas Gay,


… smuarsàt ghi veva il so nòbil furòu,

e’ngelàt chèl che di pì bièl al veva’n tal còu.


Li càušis di chista mišeria i cròt ch’i li cognosìn; ma di chès, par adès, lasàn stà. Na roba a pòl dani cunfuàrt: chista mišeria i la vìn cognosuda, ma a era, che lì, na mišeria misturada cun chel cualchicjusa di edènic ca ghi feva da companadi.


Sunday, July 4, 2021

Eden

Fragment of  Eden, my latest work.

(See lulu.com/spotlight/ermesculos )

Eden


di Ermes Culòs



pastedGraphic.png



Premessa


In Paradise Lost Milton descrive Satana con una tale intensità poetica tale da far credere perfino a poeti come William Blake che Milton fosse del partito del diavolo senza saperlo. Ciò che emerge dal trattamento poetico di Satana non è un essere da disprezzare, bensì, almeno a livello dell'inconscio, di un essere che attira la nostra ammirazione. Lo stesso si può dire della seduzione di Eva in PL. A un certo livello questa seduzione è qualcosa di cui dovremmo sentirci inorriditi, ma ci accorgiamo invece che è qualcosa di cui il poeta è fortemente attratto, come lo siamo noi lettori. Questa separazione tra ciò che viene criticato e condannato, ma che allo stesso tempo esercita, per il poeta, un fascino irresistibile, non la troviamo solo in Milton, ma anche in poeti come il Tasso e lo stesso Dante.

Questa è la linea di pensiero che perseguo in Eden, il mio ultimo componimento.

(Si veda: lulu.com/spotlight/ermesculos )

Segue un frammento:






…A è vera che coma in tal cašu dal Ulìs Dante al mèt il Cont Ugolìn fra i danàs dal Infièr. A è altritànt vera che chèl cal lès a no si rìnt nencja cont che il Cont Ugolìn al è un daj condanàs

in tal Infièr. Di chistu invensi a si rìnt cont: che al jodi i soj fioj murì da fan davànt di luj il puòr Cont al sufriva li pènis dal infièr encja da vif. Se al inisi dal epišodi Dante a ni fà jodi l'imàgin terìbil dal Cont cal stà rošeànt il cjaf di n'altri daj danàs, na imàgin ca è sens'altri intensionada di alienani dal Cont, a ni ufrìs pur, vièrs la fin di sta scena, la stesa imàgin, pì o mancu, di un Ugolìn ca si stà muardìnt li mans, ma stavolta il àt dal muardi a nol è espresiòn di òdiu spietàt, ma di sintimìnt di amòu paj so fioj e di ràbia e disperasiòn par no podej fà nuja par judàju. Cuant che al tacà dal epišodi Dante a ni fà jodi il Cont cal rošeèa il cjaf di un altri, a è coma ca ni dišès: di chistu a no ocòr vej nisuna simpatìa. Ma pì e pì ch'i entràn in ta la situasiòn, e pì e pì i si necuarzìn daj so elemìns tràgics; cussì che cuant ch'i vegnìn suplicàs di planzi i scoltàn chista sùplica coma ca vegnès da Dante stes e no dal puòr Ugolìn. Il efièt poètic, insoma, al è chèl di fani dismintià che chì i sìn di front di un danàt, e di fani invensi planzi pal sintimìnt tormentàt di un puòr omp, coma omp, al stes timp ch'i savìn che Dante stes, se ben che a livèl di dogma al trata il Cont Ugolìn da pecjadòu, al sìnt pur luj, par luj, tanta simpatìa e dolòu.


I epišòdis di Ulìs e dal Cont Ugolìn a sòn sensa nisùn dùbit fra i epišòdis pì cognošùs dal Infièr di Dante, e forsi di duta la Comèdia. E i vìn apena podùt jodi il parsè.


Un altri epišodi dal Infièr, forsi il epišodi pì minsonàt di duta la Comèdia, al è chèl, tal Cjant Cuint, cal conta di Paolo e Francesca. Al mèrita na buna ocjada…. 


(Il epišodi al è chì riprodušùt in tradusiòn e in tal originàl.)


…A ghi conta, Francesca di coma ca era stada vinsuda dal so amòu par Paolo, e che par chèl Dante a la veva metuda in tal infièr. Ma cual Dante? Chel Dante che tanti vòltis in tal cors dal so peregrinà a si dimostra inflesìbil in tal aderì ai precès da la Glìšia, o chel Dante che, sot da la so tùnica a si pòl sbircjà un omp plen di comprensiòn pa li debulèsis da la cjar e duncja pì partàt a la mišericòrdia? A mi pàr clar a mi che chì, in tal Cjant Cuìnt dal Infièr, ducju doj chiscju Dantes a sòn protagonìscj. Il prin parsè che, par granda ca sedi la compasiòn di Dante paj doj pecjadòus, a i'u condana lo stes ai turmìns dal Infièr, e par sempri. Il secònt parsè che, se ben che i doj puòrs disgrasiàs a àn trasgredìt un daj comandamìns fondamentaj da la fede cristiana—chèl di no bramà la fèmina (o il omp) di un altri—Dante par lòu al sìnt tanta simpatìa. Il fat stes che al sinti Francesca contà la storia daj doj amàns e al jodi Paolo stes cal planzeva, Dante al svanìs, colànt jù coma un “cuarp muàrt”, in ta na dimostrasiòn clara da la sinceritàt e profonditàt daj so sintimìns. Chistu al resta discutìbil: se la compasiòn cal sìnt a è doma paj amàns e pal so sufrì, o s'a è, forsi, pì encjamò, par se stes. Par strana che la domanda a somèj a no è sensa sostansa. Chistu momènt dal svanimìnt al è in realtàt un daj prins indìsis, s'i no adiritura il prin indisi, che la debulesa dimostrada daj doj amàns—la atrasiòn par che part di se stes ca no era spirituàl—a è, si no l'ùnica, sens'altri una da li pì grandi debulèsis ca sòn stàdis cauša di che cunfušiòn moràl e spirituàl ch'i jodìn in ta chel Dante che al tacà da la Comèdia a si sìnt pierdùt coma in ta un “bosc scur.” La conferma a ni vèn data in forma abastansa conclušiva in tal Cjant Trentèšin dal Purgatori, cuant che Beatrice a lu crida par èsighi stàt infedèl sùbit dopo che ic a era muarta; e luj a ghi rispùnt planzìnt, che—


“Daj bens dal mont i’eri golòus;

e lòu cun fals plašej voltàt mi vèvin i pas

cuant che lontanada vi èris daj nustri còus.”


Beatrice a somèa contenta di sìntilu ameti la so debulesa, ma al stes timp a ghi recuarda di coma che, al momènt da la so muàrt, al varès da vèisi compuartàt. 


Nè natura nè art ti vèvin maj avonda

plašej ufrìt coma li pars dal me cuàrp, cussì bièlis,

ca èrin prešòn me, e a sòn adès ’n tà na buša fonda.


E s’a ti veva mancjàt il pì grant daj plašèis

cu la me muàrt, cuala maj roba mortàl

podèvia dopo tirati’n taj so dešidèis?


Ben ti varès dovùt, cun chel prin colp dal

mont da li ròbis fàlsis, levati sù

davòu di me, ch’i no eri pì tal e cual.


N’ocoreva lasà li to plùmis in jù,

e spetà par pì plašèis, o da ninuta

o d’altri bens che puc ti podèvis gòdiu.


Dante a la fin, dal dut pentìt, al pièrt il sintimìnt, coma ca lu veva pierdùt a la fin dal Cjant V:


L’urtìja dal pentimìnt tant mi veva becàt

che di duti li ròbis che cjòlt mi vèvin

dal so amòu, par chès i vevi un òdiu mat.


Tancju displašèis il còu mi muardèvin

che, scunfìt, colàt jù i eri; e chist lu sà

chè che li cridàdis sòs liberàt mi vèvin.


La diferensa a pàr di èsi chista: che mentri che in tal Cjant V al svenìs pa la granda simpatìa cal sinteva par doj puòrs amàns, e paj turmìns ca patìvin, al svenìs adès al ricognosi cuant pecjàt cal veva in taj timps cuant che par luj li atrasiòns dal mont a èrin li stèsis ca vèvin partàt a la danasiòn di Francesca e dal so amànt. 

Il so displašej pa li ròbis cal veva fàt, paj pecjàs cal veva cometùt, al è un displašej grant; chèl i podìn ben acetà. Ma a chista scena chì—cul Dante ca si pentìs paj so malfàs sentimentaj dopo èsi stàt cridàt da Beatrice, ca ghi li suna coma che un frutùt al vèn cridàt da la maestra par èsi stàt na canajuta di frut—a ghi mancja che intensitàt poètica, che, dišìn cussì, autencititàt ca intìns la scena daj doj amàns in tal Cjant cuìnt dal Infièr. E la rašòn, a mi pàr a mi, a è che mentri che in tal Cjant cuìnt al dominava il sintimìnt pur, uchì invensi a è la rašòn ca dòmina, e l'intrušiòn da la moralitàt. Ogni cantica da la Comèdia a à i so biej momèns, momèns ca ni divertìsin, ca ni fàn pensà, ca ni rispièlin; ma nè il Purgatori nè il Paradìs a nol pòl vantasi di vèj tre momèns ca àn na intensitàt lìrica coma ca àn i episòdis, in tal Infièr, di Paolo e Francesca, di Ulìs e i so marinàrs, e di Ugolìn e i so fioj. I no soj doma jò ch'i la pensi cussì; a la pensa cussì encja la generalitàt daj letòus. La rašòn, i cròt, a è da cjatala in tal fat che in ta chiscju epišòdis a ni vèn permetùt di jodi il poeta in ta la so umanitàt pì scleta, che umanitàt che in tal miès dal so lambicà a lu veva lasàt in tal orli dal infièr. Dante al riva, a la fin, a purificasi da li pècis da la so umanitàt e a lasasi guidà da chel “amòu che’l soreli al mòuf e l’altri stèlis,” ma par nuàltris al resta e al restarà chèl cal pièrt ogni sintimìnt al sìntisi contà la storia daj doj amàns, e cal è plen di maravèa pal coragju e determinasiòn di Ulìs e daj so marinàrs, e dal dolòu e disperasiòn dal Cont Ugolin e daj so fioj. E chiscju sintimìns e chistu sens di maravèa a rèstin imutàs, encja se l'intrušiòn di precès e moralitàt a scurìsin il lušòu di chistu momènt….