Su la matetàt

Tocùt dal me Ròbis Tašùdis di cualchi àn fà, cal trata (in part) dal problema da la nustra lenga di esprimi concès astràs.

In tal Hamlet i cjatàn perturbasiòns di cjaf di tipo diferènt; di chel tipo ch’i vìn belzà—coma ca è just—clamàt Shakespeareàn. A è fàsil cjatà momèns in ta sta tragedia cuant ca è dal dut lècit domandasi se Hamlet al è zùt fòu di cjaf. Un di scju momèns i lu cjatàn sul tacà da la storia, cuant ch’i vegnìn a savej che Hamlet al è stàt na vura ufindùt dal spošalisi di so mari cul so barba Claudius.

AMLÈT. Oh, che chista sòlida cjàr a si disfàs

in lìcuit e a si trasformas in rušada!                                                                                                                            o che’l Eterno a nol vès stabilìt

la so lès cuntra’l copà di se stes. Oh Diu, Diu!

cuant vuèis, làmis, sensa sèns e profìt

ca mi somèijn dùcju i ùšus di stu mont!

Ma se schifo! Al è un òrt plen di erbàtis

ca vàn in simìnsa; doma ròbis spusolèntis

a lu ’mplenìsin. Fin chì i sìn nu rivàs!

Muart da doj mèis! No, no—màncu di doj.

Un re cussì in gamba, che a chistu

al era com’Iperiòn a’un satir. Cun me mari

tant bon al era che’l vint dal cjel nol lasava

ca ghi batès masa fuart’n musa. Cjel e cjera! 

a mi tòcja recuardà? Oh, a ghi steva intòr

coma se’l apetìt al cresès sempri di pì

cul pì mangjà. Lo stes, in mancu di un mèis—

no pensàjghi sù!—debulèsa, il to nòn al è fèmina!—

Un mešùt: nèncja’l timp di frovà li scarpùtis

ca veva usàt par compagnà’l puòr cuarp di me pàri,

coma Niobe, doma làgrimis—Oh, ic, encja ic—

Oh, Diu! Na bestia, sensa podèj rašonà,

a varès partàt’l lut pì’a lunc—spošada cun me barba,

fràdi di me pàri, ma tant puc coma me pàri

che jò dal Èrcul. In mancu di un mèis,

prin che’l sal da li so làgrimis fàlsis

finìt al vès d’inrosà i so vuj sglònfs,

a si’a maridàt. Oh primùra ’nfernàl, zì

a colp a butasi’n ta nisoj incestuàj!

A no và, e’a no pol zì, a finìla ben.

ma spàchiti pur, còu, che taši a mi tòcja!

A si pòl sens’altri rašonà che li primi rìghis di chistu monologo—ca incuàdrin na mins ca jòt doma la corusiòn e il fràit dal mont—a ni fàn jodi un omp malàt di cjaf. Lešut in tal so complès, però, il monologo a nol somèa di èsi pronuncjàt da un mat. Lo stes, a no si pòl negà che Hamlet, chì, al è rabiòus, na vura rabiòus. Ma il èsi rabiòus a no vòu diši èsi mas o fòu di cjaf. E il furlàn a nol à nisuna dificultàt a esprimi chistu sintimìnt. Hamlet al è plen di rabia, o si volìn plen di furia—e i notàn, par rašòns belzà sugerìdis, che tant rabia che furia a è na espresiòn astrata.