Na Pìsula Proposta

 Na Pìsula Proposta

di Jonathan Swift

Tradusiòn in tal furlàn ocidentàl di Ermes Culòs

(La conclušiòn di chista tradusiòn a si pòl cjatala in ta la me antologìa “Kids,” a lulu.com/spotlight/ermesculos).

Par prevignì che i frutùs da la puora zent da l'Irlanda a ghi sèdin di pèis ai so pàris e màris e a la so nasiòn, e par ca zèdin a vej utilitàt pa la zent.

di Dr. Jonathan Swift

1729

A no è na biela roba par chej ca pàsin par chista granda sitàt, o ca vàn inziru par stu stat, cuant ca jòdin li nustri stràdis, i borcs, e li puàrtis da li baràchis plènis di puori fèminis cun tre, o cuatri, o sèis fioj, vistìs di pesòtis, picjàs ta li so còtulis, e dùcjus indafaràs a domandàighi la lemòšina a ognidùn di chej ca ghi pàsin in banda. Sti màris, invensi da podej lavorà par podej parà indavànt in maniera onesta, a sòn costrètis a pasà dut il so timp a zì inziru in sercja di otegni alc par nudrì i so puòrs picinìns che, cul cresi, o ca dovèntin làris par mancjansa di lavoru, o ca bandònin il so tant amàt stat par zì a lotà pal Pretendènt in Spagna o par zì a vèndisi a chej da li Barbàdos.

I cròt che dùcjus a sèdin d'acordu che chistu nùmar stragrànt di frutùs in taj bras, o in ta li spàlis, o ai piè da li so màris, e spes daj so pàris, al sedi, in tal stat miseràbil che il nustri regnu al à il dì di vuej, n'altra granda disgràsia ca nol varès da vej; e duncja cualsìasi cal fòs bon da vignì fòu cun na buna maniera, fàsila e a bon preši, di rindi scju frus ùtii pa la socjetàt, al meretarès cussì tant dal pòpul da vej un monumìnt fàt sù in onòu so par vej salvàt la nasiòn. 

Ma la me intensiòn a no è par nuja doma chè di preodi paj fioj daj pitòcs e basta; a è tant, ma tant pì granda, e a và a includi ducju chej frutùs di na di na serta etàt nasùs da genitòus ca fàn altritanta fadìja a tiràiu sù di chej ca domàndin la lemòšina in ta li stràdis.

E jò, tant par diši la me, ca è da àis ch'i ghi pensi sù a chistu importànt di tema, e ch'i ài consideràt a font li vàriis solusiòns ca sòn belzà stàdis proponùdis, i ài sempri cjatàt ca sòn dal dut fòu di ogni càlcul. A è vera che un frutùt apena disgorgàt da la mari al pòl èsi tegnùt in vita cul so lat par un àn, pì o mancu, sensa ca ocori dàighi tant di altri: al màsimo alc ca nol costa pì di un par di shillings, che la mari a pòl sens'altri otegni—o il stes valòu in vansadìsis—cul zì inziru a domandà lemòšina, coma ca ghi è permetùt di fà; e a è pròpit a un àn di etàt che jò i propòn di preodi par scju frutùs in ta chista maniera: che invensi di èsighi di pèis ai so pàris e màris, o a li so plèvis, o zì cun puc da mangjà o vistisi pal rest da la so vita, a pòsin, al contrari, contribuì al nudrì, e almancu un puc al vistì di miàrs di lòu.

Il me dišèn al à pur n'altri grant vantagju: a ghi metarà fin a chej abòrtos volontàris e a che ušansa terìbil da li fèminis di zì a copà i so fioj bastàrs che, magari cussì no, a susèit masa di frecuènt fra di nuàltris, cul sacrificà scju puòrs nocèns di nìnis, i cròt, pì par evità li spèšis che la vergogna, ca ghi farès implenì di làgrimis e di pietàt il còu pì salvadi e inumàn.

A si stima che in ta chistu regnu a vìvin un miliòn e miès di ànimis. Fra chìstis i càlculi che dušintamìl di lòu a sèdin acopiàs, cun fèminis bùnis da doventà màris. Fra chìsti còpiis i stimi ca'n sedi un trentamìl ca pòsin rangjasi a tirà sù i so fioj (se ben che, coma ca mi è dàt da capì, a no pòs dasi che in ta li condisiòns brùtis ch'i vìn adès in tal regnu, a'n sedi cussì tàntis); ma encja se cussì a fòs, a ni rèstin sentesetantamìl fèminis in condisiòn di fà fioj. Tiràn fòu n'altri sincuantamìl fèminis fra chès ca abortìsin o ca àn frutùs ca mòrin par cauša di incidèns o di malatìa in tal prin àn. A ni'n resta doma un sentevincjmìl frutùs nasùs ogni àn da zent dal dut puareta. La domanda da fasi alora a è chista: Coma a si pòsia chistu nùmar nudrì e mantegni, savìnt che, coma ch'i ài belzà dita, in ta li condisiòns di vuej a è na roba impusìbil da fà s'i paràn via a ušà mètodos belzà ušàs.

Parsè che, vuardàit, i no podìn dáighi lavoru nè in ta la agricultura nè in ta nisùn altri mistej; nè ca fàn sù cjàšis (in ta li cjampàgnis, i vuej diši) nè ca lavòrin la cjera: a è rar ca rîvin a rangjàsi a vivi cul robà prin di vej sèis àis, fòu che cuànt ca sòn na vura ben disposcj', se ben che, i lu amèt, a sòn bòis da imparà almancu un puc dal mistej tant prima, cuant che—a ni tocja ricognosilu—a sòn encjamò garzòns, coma ch'i soj stàt informàt

da un sioràt da li bàndis di Cavan, ca mi à siguràt ca nol à maj savùt di pì di un o doj càšus sot da l'etàt di sèis àis, encja ta na regjòn dal regnu rinomada di vej i praticàns pì bràvos e scàltris in ta che art lì.

A mi sigùrin i nustri mercjadàns che un frut o na fruta a no è roba da vendi prin da l'etàt di dòdis àis, e encja cuant ca rìvin a sta etàt, a no rìvin a rìnditi, al marcjàt, pì di tre sterlìnis, o tre sterlìnis e mieša corona al màsimo; e chistu a nol pòl èsighi di profìt nè ai genitòus nè al stat, esìnt il cost dal mangjà e da li pesòtis par vistìju almàncu cuatri vòltis pì grant dal so stes valòu di marcjàt.

I vuej adès duncja fà la me ùmil proposta, ch'i speri che nisùn al zedi a cjatàighi nisuna pecja.

A mi è stàt siguràt da un Mericàn che jò a Londra i cognòs ben e che di chisti ròbis a s'intìnt na vura, che un frut in buna salùt e ben nudrìt al è, a un àn di etàt, na vura bon da mangjà e delisiòus, cal sedi, chèl, cuèt in ùmit, rustìt, metùt tal for, o bulìt; e i soj dal dut sigùr cal podarès vignì servìt altritànt ben coma fertàja o coma ragù.