La furlanitàt di Hamlet

Brano dell’introduzione alla mia traduzione dell’Hamlet in lingua friulana casarsese (www.lulu.com/spotlight/eculos).


...Tal ben e tal mal i vin zà jodut alc da la nustra furlànitàt rifletuda tal Amlet di Shakespeare; pì ch’i penetràn tal Weltanschauung di sta opera e pì a somèa ch’i jodìni vièršisi il còu dal furlàn. Ta un daj so momèns pì brus, Amlet al pensa di fàla finìda, di copasi. Và ben, ogni un al à il dirìt di pensala coma cal vòu. La roba straordinaria a no è chè. La roba straordinaria a sòn li rašòns cal dà par gjustificà sè cal pensa di fà. Amlet al è principe, nasùt e preparàt par dominà su chej ca ghi stàn atòr. Epùr, secònt sè ca ni dìs ta stu brut momènt, la so vita a somèa ca sedi doventada insopuartàbil par rašons ca no àn nuja a che fà cun li relasiòns cal à cun la zent cal minsona. Al dìs:

                       Che lì a è la rašòn
Ca imbrutìs na vita masa lùngja.
Cuj’l sopuartarèsia’l frustà e’l disprès dal timp, 
I tuàrs dal prepotènt, li sbèrlis daj ’rogàns,
I spàšins par un ca no ti vòu, il rinvià
Da la lès, l’insolènsa dal impiegàt,
E’l dišdèn cul cual ti trata l’indèn…

I “tuàrs dal prepotènt”? “li sbèrlis dal rogànt”? “l’insolensa dal impiegàt”? No, chì a è clar che Shakespeare a ghi à metut in bocja peràulis ispiràdis tant pì da la condisiòn storica e social dal contadìn furlàn che di chè di un principe, cal sedi o no danèis.

E Amlet al è furlàn encja ta la maniera cal trata so mari. Al vorès èsi dur cun ic, al vorès vendicasi par la lišeresa ca à vùt tal spošà so barba—ma a nol pòl: la mari a è alc di sacri, ca tocja rispietà, proteši, venerà:

Chist’è pròpit l’ora streàda da la nòt,
Cuant ca si spalànchin li tombis e velèn l’Infièr
Al sofla fòu. Adès sanc cjalt i bevarès
E di fà alc di cussì brut i podarès che’l dì
Al tremarès a jòdilu. Basta! A me mari.
Oh, còu—to mari a è; nosta lasà
Che chì a èntri l’anima di Neròn.
Crudèl i vuej èsi, ma no snaturàt.
I ghi parlaràj làmis, sensa ušàlis.
Ch’in chistu mi sèdin lènga e còu ipòcris.
Par cuant che la me vòus a la castighi,
Di èsi violènt, còu me, no consentighi.

Al à, Amlet, i so momèns brus che—ametìnlu—a riflètin encja chej il caràtar dal furlàn. Dopo che il spìrit di so pari a ghi à contàt di come cal è stat copàt da chel “sarpìnt” di so barba, Amlet al speta ca ghi rivi il momènt just par vendicasi. Ìl momènt a ghi riva. Al jòt so barba in zenoglòn, cal prèa—o almancu cussì al cròt luj. Momènt ideàl. Ma Amlet a si tratèn, pensànt che s’al copa so barba adès, a lu manda in paradìs. Nencja par schers. Luj al vòu cjastijà so barba—no premiàlu. E alòra:

Sù, spada, e speta un momènt pì orìbil,
Cuant che cjoc al durmìs, o che rabiòus al è,
O tal sporc e’ incestuàl plašèj dal so lièt—
Tal zujà, bestemà, o ta cualchi asiòn
Ca no’a’ntòr nencja na frigùja di salvasiòn—
Alora’ngjàmbilu, che’i so talòns’l Cjel a scàlsin
E che’l so spirt danàt e neri’l sedi
Coma’ l’Infièr indà cal và.
...
(Al è un osteàt di zòvin, stu Amlet, no eše vera?)