Monday, March 13, 2017

Orwell in Friulian

Introductory notes to my Friulian translation of Animal Fam, Orwell’s wonderful fairytale

Introduzione

Animal Farm, scritto da George Orwell verso la fine del 1944, apparse per la prima volta nell’estate del 1945 con il titolo di Animal Farm, A Fairy Story.

Come favola e come allegoria il libro di Orwell ebbe un successo immediato. Per i piccoli, attratti in maniera naturalissima dagli animali, gli elementi fiabeschi di Animal Farm—gli animali che nel bene e nel male si comportano come si comportano gli esseri umani—hanno sin dall’inizio avuto su di loro un fascino straordinario. I lettori più maturi soccombono essi stessi al fascino fiabesco del racconto, anche se si sentono, quest’ultimi, attratti in egual modo dagli aspetti allegorici della storia: dal riconoscere, cioè, in Snowball, in Napoleon, in Squealer, in Boxer, ecc., protagonisti reali e notissimi, come Trotzky e Stalin, e, in Boxer, perfino la nobiltà dell’infaticabile lavoratore.

Per coloro, comunque, che leggono questa mia traduzione del racconto di Orwell—Il Cjašàl da li Bèstis—il piacere della lettura va ben oltre il fascino degli aspetti fiabeschi ed allegorici: include pure, e forse soprattutto, la concretezza degli elementi linguistici, che spiccano per la loro “contadinità” e che quindi riportano il lettore in un mondo che al di fuori delle pagine della storia non esiste più.

Introduction

Animal Farm, composed by George Orwell in the latter half of 1944, was first published in the summer of 1945 under the title of Animal Farm, A Fairy Story.

As a fairy story and as an allegory Orwell’s work was hugely successful from the start. For young readers, drawn to animals as they naturally are, the fairytale aspects of Animal Farm—the animal creatures that, for good or bad, behave like human beings—have from the start been a source of extraordinary fascination. More mature readers, likewise attracted by these fairytale elements, are at the same time drawn to the allegorical aspects of the story, owing to their awareness that characters like Snowball, Napoleon, Squealer, Boxer, and so forth, are what they are at the same time that they are evocative of real-life personalities like Trotzky and Stalin, and, in Boxer, even of the nobility of the tireless worker.

For those, however, who read my Friulian translation of Orwell’s tale—Il Cjašàl da li Bèstis—the pleasure of reading it goes significantly beyond the enjoyment of its fairytale and allegorical aspects: it encompasses even—and perhaps above all—the concreteness of those linguistic elements that that stand out so vividly for their traditional peasant nature—or Friulanity—and which for that very reason have the power to transport the reader in a world that has essentially ceased to exist outside the pages of history.


Introdusiòn

Animal Farm, scrìt vièrs la fin dal 1944, al era stàt publicàt da Orwell in tal estàt dal 1945 cul tìtul di Animal Farm, A Fairy Story.

Coma fiaba il libri di Orwell al veva vùt un sucès imediàt. I no vìn da surprìndisi se grancj' e pìsuj a lu lešèvin e a pàrin via a lèšilu cun aviditàt. I tacàn cul leši—

Il siòr Zuan, da la Fatorìa da la Contèa, al veva sieràt i pulinàrs par la not, ma da cjoc cal era a si veva dismintiàt di sierà li puartelùtis—

e a colp i si sintìn inviscjàs in ta la trama dal libri: il siòr Zuan al è cjoc e li gjalìnis a àn via lìbera: na cumbinasiòn di ròbis ca promèt alc di bon, o forsi puc di bon, ma sens’altri interesànt e divertènt. E alora i paràn via a leši e a voltà pàginis; e cuant, po, che sùbit dopo i lešìn che il pì vecju daj pursìs a si mèt a stusigà il rest da li bèstis di voltasi cuntra il paròn da la fatorìa e di rangjasi lòu stèsis a governasi, la nustra curiošitàt a è in bora e a no si pòl pì distudala fin ch’i no lešìn la ùltima riga dal librùt.

Al livèl alegòric il libri al vèn lešùt cun altritànt interès. I si necuarzìn sùbit che cuant che il vecju Magjòr a ghi dìs a li bèstis radunàdis a scoltalu in ta la stala dal cjašàl che—

Il omp al è la ùnica creatura ca cunsuma sensa produši nuja. A no ni dà nè lat nè òufs, al è masa dèbul par tirà la vuàrzina, a nol è bon da cori abastansa a fuart par cjapà lièvris. E pur al è il siòr di duti li bèstis. A li fà sgobà, a ghi torna indavòu doma chel tant ca ghi ocòr pa no murì di fan, e il rest a si lu tèn par sè stes. Il nustri lavoru al dàra il terèn, il nustri ledàn a lu fertilišèa, e pur nisùn di nuàltris a nol posèit pì da la so pièl nuda. Vuàltris vàcis davànt di me, cuancju miàrs di galòns di lat i vèišu dàt in tal ùltin àn? E indulà al eše zùt a finila dut chel lat cal varès da vej fàt cresi, e in salùt, biej vigelùs? Ogni gota a è zuda a finila in tal gašaròt daj nustri nemìcs. E vuàltris gjalìnis, cuancju òufs i vèišu fàt stu àn pasàt, e cuancju di chej òufs a soni doventàs pitìns e polàs? Il rest a sòn dùcjus zùs al marcjàt par fà bes par Zuan e i so òmis—

i sintìn in ta li so peràulis un èco na vura clar da li idèis marxìstis che il sgobà dal proletariàt—e la so produsiòn—al và a finila in ta li sachètis daj bacàns, o daj capitalìscj’. E cuant che sùbit dopo a ghi dìs a li bèstis—

Duncja, compàis, a no eše clar coma il cristàl che ducju i maj di stu mont a vègnin fòu da la tiranìa dal omp? Si eliminàsin il omp, dut chèl ch’i produšìn al doventarès nustri. In ta puc timp, i doventarèsin siòrs e lìbars. Alora se varèsinu da fà? Chistu i varèsin da fà: lavorà dì e not, ànima e cuarp, par sbarasasi da la rasa umana! A è di chistu ch’i volevi parlavi, compàis: da la Rivolusiòn!—

i sintìn in ta la so la vòus no doma di Marx ma di Lenin stes, cal proclama la ditatura dal proletariàt, ca partarà a na vera democrasìa paj puarès, pa la zent comùn, e no paj bacàns.

Li ešortasiòns dal vecju Magjòr a àn il so efièt: li bèstis a si ribèlin, il omp al vèn butàt fòu da la fatorìa, che a colp a doventa il cjasàl da li bèstis, prometìnt par li bèstis dut il ben di stu mont, pròpit coma che paj puarès dal mont li rivolusiòns dal sècul pasàt a ghi vèvin prometùt na sorta di paradìs terestri.

Il paradìs terestri, però, a nol và a materiališasi, nè in tal cjašàl da li bèstis nè in tal mont ch’i cognosìn; e a è par chèl, forsi, che il Animal Farm di Orwell al vèn il pì da li vòltis lešùt coma na satira dal sistema comunista, màsima chèl da la Rusia Sovietica. Che Orwell al vedi volùt criticà il sistema soviètic a è na roba ca no si pòl dubità. A no sarès just, però, dismintià che se la rivolusiòn da li bèstis a falìs, a falìs parsè che i pursìs—i stes ca proclàmin e ca dirìšin la rivolusiòn—puc a puc a dovèntin lòu stes na bruta còpia dal omp. La satira di Orwell, duncja, al stes timp ca ešalta li promèsis da la rivolusiòn a vuarda di brut vuli chej caporiòns dal cjašàl che cul zì dal timp a dovèntin coma i pì sfegatàs daj capitaliscj’.

Dut chistu, alora, a ghi è di grant interès a chèl cal lès Animal Farm in tal originàl inglèis o in ta cualsiasi altra lenga. Ma par nuàltris che in ta stu momènt i vìn in man Il Cjašàl da li Bèstis e no Animal Farm, e ch’i lešìn tocùs coma chìscjus:

al inisi, cuant che duti li bèstis a si radùnin ta la stala par scoltà il discòrs dal vecju Magjòr:

li gjalìnis a èrin zùdis a sclufasi in taj plans daj barcòns, i colòmps a vèvin svualasàt in taj trafs, li piòris e li vàcis a si èrin distiràdis davòu daj pursìs tacànt sùbit a rumià;

e sùbit dopo:

la ùltima a rivà a era la gjata, ca veva a colp dàt na ocjada in ziru pal postùt pì cjalt, e a si era a la fin sgnacada fra miès di Boxer e di Belinda; lì a ti veva ronfàt contenta e beada durànt dut il discòrs dal Vecju Magjòr sensa fàighi cašu a nencja na peraula di sè cal steva dišìnt;

e vièrs la fin, cuant che li ròbis a stàn tacànt a zì malamintri, se ben ca no ghi sòn maj someàdis cussì bièlis:

li bèstis a si èrin ingrumàdis atòr di Belinda, sensa diši nuja. Dal rivòn indulà ca èrin pojàdis a rivàvin a jodi dut inziru. A podèvin jodi cuaši dut il Cjašàl da li Bèstis—il prat cal rivava fin la jù da la strada, la mitàt dal fen, la boscheta, la posa indà ca zèvin a bevi, i cjamps daràs cul furmìnt cal creseva bièl e fresc, e i cops ros daj fabricàs cul fun cal vegneva fòu a zirulìnis daj camìns—

èco, par nuàltris sè ca ni è di pì grant valòu a no è la sàtira da li ideologìis—par comunìstis o capitalìstis ca sèdin—ma la ricreasiòn di un mont che in ta la so sostansa pì concreta e contadinescja a nol ešìst pì.

In tal Cjašàl da li Bèstis a è na vura fàsil cjatà chej momèns ca ni sgnàchin di nòuf in ta chel mont furlàn ca nol è pì, cuant che il zì a vendemà al era alc ca si feva sensa tirà il cul indavòu, che ansi a si lu bramava; cuant ca no era encjamò doventada na barzaleta chè di sinti li ešortasiòns daj vècjus di vendemà cjantànt (che doma la furbetàt contadinescja a podeva tramà coma strategìa par aumentà la produsiòn da la ùa vendemada, dal momènt che s’a era fàsil e divertènt vendemà cjantànt, a no era altritànt fàsil cjantà mangjànt); e cuant che di unvièr la stala a era encjamò il post indulà che li ešalasiòns da li vàcis, di davànt e di davòu, a ghi dèvin al ambiènt chel cjaldùt che cussì tant a ghi conferiva a li fèminis daj borcs di cjatasi insièmit par filà e filà sù, ai fioj di zujà a cucùc in ta la tromba dal fen o in taj cjantòns da la stala, e ai maròus e marošùtis di fà li sos in taj gruns di fen o di paja in taj cjantòns pì scurs da la stala indulà che i so sbušighès e il so cibiscjà a zèvin a insembrasi cul rumià da li bèstis.

Lasàn alora che stu lavoru a ni meni indavòu in tal timp.


No comments:

Post a Comment